Op 16 maart is Afscheid van een auto te zien op UUR KULTUUR in OPEK. Het is de passende titel van de podcast én voorstelling van Adriaan Van Aken over zijn allerlaatste reis met zijn gezinswagen. Hierbij volgt hij het recept van Julio Cortázar en Carol Dunlop, die in 1982 van Parijs naar Marseille afzakten en op elke snelwegparking die ze tegenkwamen een stop maakten. Deze reis schreven ze neer in de roman ‘De Autonauten van de Kosmosnelweg’. Adriaan gebruikt hun regelement om zo na ongeveer 30 dagen en 60 stops in Marseille te arriveren, met als doel: zijn trouwe gezinswagen verkopen en een autoloos bestaan starten.
CLUB KULTUUR sprak met hem over zijn voorstelling, die misschien het beste te omschrijven valt als een intrigerend en unieke audiodocumentaire gebracht als theatervoorstelling.
Kwam het idee om een podcast en audiovoorstelling te maken pas na de beslissing om de auto weg te doen of ervoor al? Het is eigenlijk een beetje hoe het in de voorstelling verteld wordt, want die is – op een paar verhaaltechnische details na – heel waarheidsgetrouw. De keuze werd gemaakt na een aantal gesprekken met mijn vrouw over of we de auto eigenlijk wel nog nodig hadden. Om de uiteindelijke stap te zetten heeft het het idee om daar een project over te maken wel erg geholpen. Klimaat is sowieso iets dat mij wel bezighoudt – ik hoop iedereen – en voor de finale keuze heb ik twee grote inspiratiebronnen gehad die allebei iets gelijkaardigs vertellen. De eerste is de voorstelling Hoop van mijn collega Stijn Devillé uit 2015 en de andere een recentere uitzending van de podcast ZIGO (Zwijgen Is Geen Optie) met Benjamin Verdonck. Bij beiden valt de term ‘politiseren’. Dat gaat over het feit dat een dergelijke actie zoals bijvoorbeeld stoppen met het eten van vlees een impact heeft op je omgeving. Deze actie wordt een factor, een gespreksonderwerp aan tafel, een obstakel, iets dat meespeelt. Bij het wegdoen van je auto is dat dus ook heel sterk het geval. Ik hoopte dat een project zoals dit dat ook zou kunnen bereiken – en dat blijkt ook wel zo. De jonge gezinnen in de straat waar ik woon hebben allemaal nog een auto, maar gebruiken hem eigenlijk alleen maar om ’s zondags mee naar de familie te rijden. Die hebben ons daarna allemaal hun auto aangeboden (lacht). Er zijn ook mensen uit de omgeving die hun auto ook echt hebben weggedaan en waarin dit project een meespelende factor was. Zo werkt politiseren. Het is al veel om geen auto meer te hebben, maar als je zo’n project maakt waarbij je uitgebreid afscheid neemt van je auto, dan werkt dat nog beter. Het is fijn om te zien dat dat echt werkt, dat politiseren. Op kleine schaal weliswaar, maar je weet nooit hoe zich dat vervolgens kan uitbreiden.
Voor mensen die minder bekend zijn met audio en audiowerken, hoe zou je zelf deze voorstelling omschrijven? Als een goed voorbeeld van wat ik zelf geënsceneerde audio noem. Daarmee bedoel ik dat alle theatrale middelen, zoals licht, geluid, maquettes, ondertitels… worden ingezet om je beter te doen luisteren en een live-luisterervaring te creëren. In de eerste plaats is deze voorstelling dus een luisterervaring en mijn live aanwezigheid en de ondertitels versterken het verhaal. Alles wat je niet beter doet luisteren, is weggelaten.
“Een actie zoals het wegdoen van je auto heeft een impact op je omgeving; het wordt een factor, een gespreksonderwerp aan tafel, een obstakel, iets dat meespeelt. Ik hoopte dat een project zoals dit dat ook zou kunnen bereiken – en dat blijkt ook wel zo”.

Je inspireert je op het vernoemde boek De autonauten van de kosmosnelweg. Jij blijft ook plakken op plekken die voor niemand echt een bestemming zijn, maar voor jou net wél. Heb je iets met deze soort plekken, de snelweg en de snelwegparking? Ik denk dat die fascinatie voor mij erin bestaat dat die plekken zo oningevuld en generisch zijn, voorspelbaar in hoe ze gemaakt zijn. Dat geeft mij een gevoel van vrijheid. Ik denk dat veel mensen dat kennen; dat zo’n stop maken op een snelwegparking tijdens een lange autoreis toch plezant kan zijn op één of andere manier. Ik wil daar altijd wat langer blijven plakken. Onder meer omdat je stilstaat in een wereld die op beweging gebaseerd is. Als autonaut sta je heel lang, veel langer dan normaal, stil op een plek waar je normaal niet lang blijf stilstaan. En dan valt er plots van alles te ontdekken, dan opent er zich een parallel universum – zoals Cortázar en Dunlop het noemen. Dat gebeurt echt! (lacht). Een universum naast het universum en eentje waar ik mij wel thuis in voel. Dat is raar hé. Maar toch is het zo.
“De voorstelling is, net zoals de auto, veel mooier en visueler geworden dan ik hem bedoeld had”
– Adriaan Van Aken over Afscheid van een auto
Je had waarschijnlijk enorm veel audiomateriaal na je reis. Hoe ben je met dat materiaal aan de slag gegaan om uiteindelijk tot een voorstelling op scène te komen – die zowel luisterbaar als kijkbaar is? Inderdaad, dat was een berg aan materiaal. Ik was echt bang van hoe ik daar in godsnaam aan moest beginnen. Ik heb eerst de podcast gemaakt, waar ik dus eerst heel hard op de audio focuste en nog niet op hoe ik dit op scène ging brengen. De voorstelling wilde ik ook heel eenvoudig houden, maar die is uiteindelijk veel visueler geworden dan ik in eerste instantie voor ogen had. Daar ben ik ook heel blij om. Ik heb er ook vrij snel voor gekozen om mijn dagboeknotities, die ik geschreven heb tijdens de reis, ook te gebruiken als een soort voice-over. Hoewel ik die notities niet bedoeld had als bruikbaar materiaal voor de podcast of voorstelling zijn die uiteindelijk heel belangrijk geworden. Bovendien is heel leuk als je behalve je eigen stem ook heel veel toffe klanken kunt integreren, zoals een vrolijk hondje, het geluid van een riviertje, het geluid van de eerste regenbui in de auto. Ook had ik een heel mooie captatie van een gigantisch maar leeg wegrestaurant, waar ik als enige ballekes in tomatensaus aan het eten was. Veel van dit leuk materiaal kwam van een aire ongeveer het midden van mijn reis – en die middelste aflevering (De Reiger) heb ik ook als eerste gemaakt. Alles wat in een goede aflevering zou kunnen horen, zit daar een beetje in; zowel een soort emotioneel traject als veel leuke klanken en geluidsfragmenten.
Een andere belangrijke troef op reis was ook de auto, die omgebouwd is om die reis te kunnen maken. Dat is zeer goed gelukt door onze technieker Wim De Jaeger en beeldend kunstenaar Sara Bomans. Zij zijn gaandeweg echt een team geworden en hebben de auto keimooi verbouwd, wat een grote troef geweest is onderweg. De auto trok echt aandacht en zo kon ik mensen naar mijn auto halen om hen te interviewen. Sara heeft daarna ook het decor gemaakt met maquettes die – net als het interieur van de auto – allemaal gemaakt zijn uit recuperatie- en wegwerpmateriaal. Zo is de voorstelling, net als de auto, veel mooier en visueler geworden dan ik hem bedoeld had.
Je bent een soort ontdekkingsreiziger op redelijk ongewone bestemmingen zoals die snelwegparkings. Dat vraagt ook een bepaalde manier van kijken en observeren van de eerder banale wereld rondom je. Is die observerende en nieuwsgierige blik eigen is aan jezelf als persoon of was dit bewuste en actieve houding tijdens je reis? Dat observeren is wel iets dat ik kan en graag doe. Toch moet ik me daar ook wel op focussen; ik ben niet heel de tijd aan het observeren op de trein of op straat. Maar als ik mij daarop toespits en concentreer, dan ben ik daar wel vrij goed in. Professor in sociale geografie Maarten Loopmans – die ook aan bod komt in de podcast – zei na mijn voorstelling dat wat ik doe eigenlijk een heel goed voorbeeld is van hoe antropologen ook te werk gaan. Ik begin op elke nieuwe stop (gebaseerd op Cortázar en Dunlop weliswaar) altijd met te vertellen ‘ik ben hier, het is zo laat, het is zoveel graden’. Een toevoeging van mezelf en mijn klein team van dramaturgen is de beschrijving van mijn gemoed. Dat is ook iets dat antropologen moeten doen in hun onderzoek, net omdat je gemoed je observaties erg kan beïnvloeden. Als je goedgezind bent, kijk je heel anders dan wanneer je net in een dipje zit. Dat kan ook met de temperatuur te maken hebben: observaties maken op een snelwegparking – wat vaak asfalt asfalt asfalt is – verschilt als het 38°C of 24°C is.
Het is dus wel leuk dat dat redelijk wetenschappelijk blijkt te zijn, dat er een methodologie in mijn verslag zit. En dat is ook iets wat ik misschien één van de beste dingen vind in dat boek van Cortázar en Dulop: de secce optelsom van waar ze zijn, wat ze gegeten en gedronken hebben… dat vind ik altijd heerlijke passages.
“Ik monteer erg op tempo en dat is iets dat ik erg hard nastreef, om een ritme in de montage te krijgen. Voor mij is dat de magie van het audiomaken“
Is er iets dat je als publiek niet snel zou opmerken maar waar er veel aandacht en focus naartoe gegaan is tijdens het maken van de voorstelling? Een groot deel van het werk zit onder andere in de montage van geluid en tekst. Weinig mensen zien dat echt, dat ritme en dat monteren, maar ze voelen het wel hoop ik. Ik heb zelf al doende ‘op grit’ leren monteren; de muziek die je gebruikt heeft namelijk een bepaald tempo, uitgedrukt in beats per minute (BPM) en dat tempo kan je heel visueel maken. In de voorstelling wordt de voice-over op een apart scherm ondertiteld en de ondertitels zijn op hetzelfde ritme gebaseerd als de muziek. Zo krijg je dat ritme ook visueel in beeld. Rudy Trouvé, die de muziek heeft gemaakt, heeft bewust muziek aangeleverd in verschillende tempo’s en verschillende audiolagen, zodat ik zelf erg kon knutselen in de montage. Ik monteer daarbij erg op tempo en dat is iets dat ik heel hard nastreef, om een ritme in de montage te krijgen. Ik heb ook het gevoel dat je dat voelt, dat het een beetje ‘duwt’, tenzij ik er bewust voor kies dat niet te doen. Dat vind ik ook zo plezant – voor mij is dat de magie van het audiomaken.


Tot slot, wat neem je mee van deze reis? Is er iets dat je niet wilt vergeten? Ik denk slapen in de auto, in die specifieke auto. De geborgenheid daarvan – dat is echt iets fenomenaal. Je kan je dat bijna niet voorstellen, dat je je langs de snelweg geborgen kunt voelen. Maar van zodra dat die gordijntjes dicht waren – dan was mijn dag echt voorbij en was ik op mezelf. Dat was is heel plezant: dat je na een absurde dag waarin je in de kofferbak van je auto gezeten hebt en veel naar mensen en dingen hebt gekeken en rare notities hebt gemaakt, dat je dan toch even thuiskomt. Die ervaring is echt wel iets om te bewaren; iets wat ik zelf totaal niet had verwacht.
Afscheid van een auto is te zien tijdens het UUR KULTUUR op 16 maart 2022. Beluister ook zeker de podcast via Spotify, Apple Podcasts of Deezer!