Stijn Devillé is een Vlaamse theaterauteur- en regisseur die onder andere de voorstellingen ‘Hoop’, ‘Geel Hesje’ en ‘Groupe Diane’ maakte met zijn theatergezelschap Het nieuwstedelijk. Zijn laatste voorstelling genaamd ‘9,6 (een verweer)’ tackelt de klimaatproblemen die steeds dichterbij sluipen. Stijn bespreekt in dit interview zijn motivatie voor het stuk, zijn doel en ook zijn band met actrice Sara Vertongen, die deze monoloog helemaal naar haar hand heeft gezet. De voorstellingen ‘Groupe Diane’ en ’Geel hesje’ zijn dit seizoen nog te zien. Naar 9,6 (een verweer) kan er zelfs nog gekeken worden tot volgend academiejaar.
In de voorstelling 9,6 (een verweer) staat het thema klimaat centraal, vanwaar die keuze?
Het is een thema waar we het over moeten hebben omdat het Sara en mij ook persoonlijk aangaat. De afgelopen tien jaar hebben we voorstellingen gemaakt die heel specifiek over de wereld van vandaag gaan. De eerste trilogie ging bijvoorbeeld over de bankencrisis in 2012 en de eurocrisis. De laatste voorstelling van die trilogie was ‘Hoop’ om een hoopvolle uitweg uit de crisis te vinden. Die voorstelling heeft veel weerklank gekregen, tot zelfs tienduizend toeschouwers. De mensen kregen terug moed en zagen dat er verandering mogelijk was. Zo zorgden jongeren voor een draagvlak van verschillende klimaatopstanden. Maar toen corona insloeg, viel alles opeens terug stil. Die crisis was opeens belangrijker dan de klimaatproblematiek. Op dit moment rollen we door naar nog een andere crisis: de oorlog in Rusland, die op zijn beurt leidt tot de energiecrisis. En opnieuw wordt de klimaatproblematiek naar de achtergrond verschoven, ook al draagt die misschien de oplossing voor andere crisissen die we nu meemaken. Die eerdere voorstellingen zijn het ecologisch ontwaken geweest voor Sara en mij.
Het verzet komt dus duidelijk terug in de trilogie, is het uw bedoeling om de toeschouwer aan te zetten tot verzet of is de voorstelling eerder bedoeld als ‘eyeopener’?
Bij de voorstelling ‘Hoop’ hadden we de ambitie om een echte call to action op te roepen. Iedereen had ook echt goesting om iets te gaan doen, hoe klein ook: carpoolen, drinkbekers in plaats van plastieken flesjes, geen mazout meer… We zijn nu zeven jaar verder en hebben het idee dat die acties zijn stilgevallen. Zaken die in de voorstelling ‘Hoop’ nog nieuw waren, zijn nu wel algemeen goed. In die zin hebben we met deze voorstelling evenzeer een doel om mensen zelf in verzet te krijgen, maar we zijn realistischer nu. Voor mij gaat een verzet niet zozeer over een opstand creëren (ook al is dat belangrijk), maar ik denk dat je ook op andere manieren verzet kan plegen, bijvoorbeeld door in gesprek te gaan en het thema aan te kaarten. Toch zou Sara liever meer doen dan praten, zij wil actie ondernemen. Ik denk dat je de twee nodig hebt. Zo beaamt de professor ook in de voorstelling dat je bij iedere grote beweging een iets radicalere vleugel nodig hebt die de druk opvoert en dan een gematigde vleugel die in gesprek gaat en een gulden middenweg probeert te zoeken. Toch ontbreekt tot nader order die radicale vleugel, het klimaatactivisme is nog ‘tandeloos’. Op de dag van vandaag schrikt men als iemand zich aan een glasplaat vastlijmt. Ik was student in de jaren 90, waar mensen de McDonalds in brand staken voor de dierenrechten. Ik doe geen oproep om zo’n acties uit te voeren (lacht), maar je ziet wel dat we tegenwoordig veel braver zijn omdat het onszelf aangaat. Essentieel gaat het om ons eigen gedrag en hoe moeilijk het is om dat gedrag aan te passen. Het roept fundamentele vragen op over hoe we onze maatschappij hebben ingericht.
Dit jaar vieren Sara en u jullie 20 jaar werkjubileum. Hoe is die samenwerking tot stand gekomen en geëvalueerd tot hoe ze nu is?
Ik ken Sara van op de dramaopleiding in Brussel. Ik had al direct door dat het een enorm goede actrice was. Sara is iemand die op het eerste gezicht wat eng overkomt dus ik was een beetje bang van haar (lacht). Dat was volkomen onterecht want ze is superlief, er is namelijk niemand die zo weinig ego heeft als Sara Vertongen. In het begin konden we haar weinig bieden aangezien we zo’n klein gezelschap waren, maar toch werkte ze liever bij ons dan in grote theaterhuizen. De reden daarvan was omdat ze bij ons meer inspraak heeft in de artistieke keuzes, dus is ze sinds 2006 vast in dienst bij ons. Sara is een actrice die veel registers aankan. Van nature zal ze vaak krachtige personages neerzetten, ook al heeft ze ook een zachte kant. In deze monoloog hangt alles af van haar maar ook in ensembles is zij de Kevin De Bruyne van de ploeg. Ze neemt de andere acteurs onder haar vleugels en dat is een enorme kracht. Ze kent heel snel haar eigen tekst maar ook die van de rest, wat voor de andere acteurs een hele geruststelling is. Dat zegt veel over de generositeit waarmee Sara in het leven staat, persoonlijk en professioneel. Vandaar ook haar passie voor klimaatactivisme.
Was het dan Sara’s idee om deze monoloog te spelen?
Ja, ze wou heel graag zelf nog eens een monoloog spelen en ik had er nog nooit eentje voor haar geschreven. Ze wou op die manier ook de boodschap duidelijker overbrengen door als enige acteur echt in gesprek te gaan met het publiek. Toch ging het vooral over de persoonlijke en artistieke uitdaging die ze erachter zocht.
@Nieuwstedelijk
Op een bepaald moment in de voorstelling vallen de woorden “Jij maakt het verschil”, is dat een verantwoordelijkheid die u als theatermaker met zich meedraagt?
In de voorstelling worden de woorden wat ironisch gebruikt, alsof het personage een peptalk nodig heeft. Maar dat besef van het verschil maken is belangrijk. Dat probeer ik met dit gezelschap te doen door niet uit te gaan van de dingen zoals ze zijn. Wij blijven alles in vraag stellen: kan het beter? Kan het anders? Dat zijn dingen die je jezelf constant moet afvragen. We raken als maatschappij namelijk iets te snel vastgeroest in onze routines en daarmee moeten we oppassen.
Sara portretteert verschillende personages, waaronder de premier. Is het een bewuste keuze om ook de politiek te betrekken in de voorstelling?
Eén van de belangrijkste gesprekken die Sara en ik over deze voorstelling hebben gehad, is dat Sara zelf is opgepakt tijdens een klimaatverzet. De laatste scène waarin ze in een politiecel zit en plots beseft dat haar kind nog thuis zit, is dus waargebeurd. Ik vond die situatie zo aangrijpend dat ik naar dat punt toe wou vertellen. Een moeder die zover gaat om de planeet te redden waar haar kind in op zal groeien, is uniek. Die mensen zijn geen relschoppers of hooligans, het zijn vaak mensen die werken in een sterke maatschappelijke sector. Doordat ik dat verhaal op het einde heb geplaatst, riskeerde ik om de boodschap fout te laten overkomen door te impliceren dat alle verantwoordelijkheid bij het individu ligt. Het individu moet zeker zijn verantwoordelijkheid nemen maar de grote structuren moeten er ook iets aan doen. Daarom vond ik het belangrijk om zowel een professor als een premier eerder in de voorstelling aan het woord te laten. Ik begrijp dat het niet simpel is voor een politicus om een shift te maken en alles in evenwicht te houden. Toch riskeert de politiek daardoor om te vaak in een geschipper terecht te komen en durft ze geen belangrijke keuzes meer te maken. Als er iets fout is, dan stellen we niet het systeem in vraag, maar slechts een klein deeltje van wat er mis is. Soms moeten we kiezen om het hele ding te slopen en opnieuw te beginnen.
Zal het thema verzet aanwezig zijn in toekomstige voorstellingen?
Dat zal zeker terugkomen omdat het té belangrijk is. Het thema verzet is een raakvlak waarin Sara en ik elkaar hebben gevonden. Onze vaders hebben de Tweede Wereldoorlog heel bewust meegemaakt en ze waren allebei gelinkt met het verzet. Dat betekent veel want oorlog is een situatie die we niet kennen en ik weet zelf niet hoe we dan zouden reageren. Maar het is belangrijk om mensen te hebben die in zo’n situatie verzet plegen en niet zwichten. Dat heeft mij als mens voor een groot deel gevormd.
Om af te sluiten, welke grote thema’s wilt u in de toekomst nog bespreekbaar maken?
De eerstvolgende voorstelling bevat een grote cast van 13 mensen dat een kroniek van het Vlaanderen van de afgelopen 50 jaar laat zien. In dat tijdperk was de kolenindustrie nog volop aanwezig, vandaar dat het verhaal zich ook in Limburg situeert. De provincie gaat van een rurale setting naar een kolenindustrie die belangrijk was voor de rest van het land. Die transitie zal in de volgende voorstelling centraal staan.
Dan wil ik u enorm bedanken om deel te nemen aan dit interview.
CLUB KULTUUR 